Kamienie szlachetne.
Wyróżniające się wysokim połyskiem, piękną barwą i przede wszystkim wysoką twardością. Spełnienie snów poszukiwaczy skarbów, marzenie kobiet, oznaka bogactwa i potęgi władców. Od wieków osadzane w koronach królów i książąt, diademach królowych i księżniczek, w pierścieniach i ornatach biskupich. Wszędzie ich blask dodawał splendoru możnym tego świata, cieszył oko właścicieli, wzbudzał zazdrość i żądze posiadania tych, którzy wierzyli, ze ich odnalezienie zapewni dostatek i bogactwo
Diament
„Król” kamieni szlachetnych. Wyróżniający się największą spośród minerałów twardością (od tej cechy pochodzi zresztą jego nazwa – po grecku „adamas” znaczy „niepokonany”) i najsilniejszym połyskiem. Najczęściej bezbarwny i przeźroczysty, choć są również znane, lecz o wiele rzadsze kolorowe diamenty. Tworzący się w głębinach Ziemi w warunkach ekstremalnie wysokich ciśnień i temperatur. Największy z dotychczas znalezionych był wielkości zaledwie gołębiego jajka („Coolinan”) i miał masę niewiele ponad 600 gramów. Oszlifowany w specjalny sposób, wydobywający jego wysoki połysk diament nosi nazwę brylantu. Jest – podobnie jak jakże odmienny od niego grafit – czystym węglem.
Korund
Taką nazwę nosi w mineralogii minerał o wzorze chemicznym Al2O3, czyli tlenek glinu. Pospolicie używany jest ze względu na wysoką twardość (to drugi po diamencie, co do twardości minerał) jako materiał ścierny i polerski. I rzeczywiście w jubilerstwie mają zastosowanie jego ładnie wybarwione kryształy. I one były marzeniem władców i świadczyły o ich bogactwie. Czerwona, nosi nazwę rubin, a niebieska, szafirowa – szafir, choć istnieją także szafiry o innych barwach. Jedynie pomarańczowe zyskały odrębną nazwę szafirów padparadża, a bezbarwne określa się jako leukoszafiry. Korundy są spotykane w wielu miejscach na świecie jednak najlepsze znajdowane są na Cejlonie, w Indiach, na Madagaskarze.
Beryl
Od tego minerału wziął swoją nazwę pierwiastek, przez długi czas trudny do zanalizowania poprzez swoje podobieństwo chemiczne do glinu. Minerał beryl jest berylokrzemianem glinu. Jego odmiany barwne mają swoje nazwy własne. Na wystawie prezentowane są najważniejsze spośród nich. Są to:
Szmaragd – Beryl o ciemnozielonej, szmaragdowej barwie. Najczystsze spośród nich szlifowane są w tzw. szlifie szmaragdowym i takie mogą osiągać wartość diamentów.. Występuje w nielicznych miejscach. W Europie najlepsze jego kryształy znajdowano w miejscowości Habachtal w Austrii, potem także ze złóż rosyjskich na Uralu (Takowaja). Obecnie najdoskonalsze szmaragdy na światowy rynek jubilerski docierają ze złoża Muzo w Kolumbii.
Akwamaryn – znacznie bardziej pospolity, błękitno niebieski beryl. Jego nazwa pochodzi od łacińskiej nazwy wody morskiej – „aqua marina”, co ma związek z jego barwą. Spotykany w wielu miejscach na Ziemi. W przeszłości był to Ural (Nerczyńsk), a obecnie Pakistan.
Heliodor – złocistożółty beryl. Jego nazwa jest związana z greckimi wierzeniami; greckie słowa „Helios” i „doron” sugerują, ze uznawano go za dar boga słońca – Heliosa.
Najbliższej położone nam miejsca, gdzie można go znaleźć to wystąpienia w Czechach (Maršikov) i na Ukrainie (Wołodarsk)
Chryzoberyl
To rzadki krzemian berylu. Obok chryzoberylu właściwego są znane odmiany o ciekawych efektach optycznych, na przykład: cymofan (tzw. „kocie oko”) i aleksandryt.
Turmaliny
Bardzo bogata grupa minerałów o niezmiernie skomplikowanym i zmiennym składzie chemicznym. Akcesoryczne składniki wielu typów skał. Przeźroczyste odmiany o ciekawych barwach (trzeba wspomnieć, że minerały te cechuje wielka ich rozmaitość) są poszukiwanymi kamieniami jubilerskimi, choć ze względu na zmienną twardość – trudnymi do obróbki. Słowem turmali Syngalezowie nazywali kolorowe kamienie znajdowane w rzekach na Cejlonie.
Na wystawie prezentowane są:
Szerl – czarna, najbardziej pospolita odmiana. W Polsce znana przede wszystkim z Gór Sowich.
Drawit– turmalin o barwie brązowej, lub cynamonowo-brązowej.
Rubelit – jedna z najbardziej ulubionych jubilerskich odmian turmalinu. Nazwa od słowa łacińskiego „rubeus” – rubinowy.
Werdelit– turmalin o barwie zielonej.
Na wystawie są też oszlifowane turmaliny o innych barwach.
Spinele
Bogata grupa minerałów o zmiennym składzie chemicznym. Najbardziej cenione są czerwone kryształy spinelu właściwego (Al2MgO4). Jeden z bardziej ulubionych kamieni szlachetnych ze względu na żywą czerwoną barwę. Z tego powodu przez długie lata kryształy spinelu były mylone z rubinami. Składnik skał metamorficznych i znajdowany także w rozsypiskowych złożach rzecznych. Taka jest właśnie charakterystyka najlepszego złoża spinali w Mogok koło Mandalay w Birmie. Jeden z pierwszych (po kwarcu i korundzie), który udało się uzyskać w sposób sztuczny.
Topaz
W skali twardości minerałów, w tzw. skali Mohsa, trzeci – po diamencie i korundzie. Jeden z najbardziej znanych kamieni szlachetnych, wyróżniający się bogactwem barw. Niestety, w związku z doskonałą łupliwością dość trudny w obróbce. Najcenniejsza odmiana to tzw. topaz imperial o barwie pomarańczowożółtej. Najbliżej nam położone wystąpienia o znaczeniu gospodarczym znajdują się na Ukrainie (Wołodarsk).
Granaty
Bardzo bogata grupa krzemianów o zmiennym składzie chemicznym. Powoduje to, że istnieje dużą ilość odmian o rozmaitych barwach. Wspólna jest postać zewnętrzna, która miała wpływ na ich nazwę. Ich kryształy przypominały Starożytnym nasiona owocu granatu. Na wystawie prezentowane są:
Pirop – nazwany od greckiego pyros – ognisty, ze względu na barwę – ogniście czerwoną. Najlepsze piropy winny mieć, jak to się poetycko ujmuje ,,barwę gołębiej krwi”. Ukochany kamień naszych południowych sąsiadów, gdzie był wydobywany od średniowiecza. Stąd nazywany często „czeskim granatem”. Czesi zawdzięczają mu rozwój jubilerstwa w swoim kraju,
Almandyn – podobnie jak pirop granat o barwie czerwonej, lecz nie tak „ognistej”. Bardziej pospolity, a zatem (nie tylko ze względu na barwę) mniej cenny. Nazwa pochodzi od miasta w dawnej Turcji,
Topazolit – odmiana granatu przypominająca kolorem najpospolitsze odmiany topazu. Stąd jego nazwa,
Uwarowit – granat chromowy o pięknej ciemnozielonej barwie. Rzadko szlifowany, choć obecnie niewielkie jego szczotki są oprawiane w wyrobach jubilerskich,
Grossular – granat o ładnej jasnozielonej barwie. Rzymianom przypominał tym kolorem agrest (Ribes grossularia).
Cyrkon
Krzemian pierwiastka o tej samej nazwie. Minerał o niezwykle silnym połysku, porównywalnym z połyskiem diamentu. Istnieje wiele odmian barwnych. Dodatkowo można je zmieniać podczas podgrzewanie. Uwaga! Cyrkonie – tak obecnie popularne w handlu jubilerskim nie są syntetycznymi cyrkonami. Te popularne imitacje diamentu są tlenkami, a nie krzemianami cyrkonu.
Oliwiny
To pospolite składniki skał magmowych. W skałach wylewnych spotyka się go w postaci tzw. „bomb oliwinowych”. Są to krzemiany magnezu i żelaza. Ich nazwa pochodzi od oliwkowozielonej barwy. Odmiana szlachetna oliwinu nosi nazwę chryzolit (w krajach angielskojęzycznych częściej używa się nazwy „perydot” ). Do Europy trafiły w dużych ilościach po wojnach krzyżowych, ponieważ wówczas największe ich ilości pozyskiwano z wyspy Zebirgebet (Egipt). Najbliżej Polski położone miejsce chryzolitów znajduje się w Kozakovie w Czechach.
Spodumeny
Rzadko używane w jubilerstwie krzemiany litu. Odmiana o barwie różowej nosi nazwę kunzytu, a przeźroczysta lub zielonawa – hiddenitu.
Obok kamieni przezroczystych, kamieniami najcenniejszymi można też nazwać kamienie nieprzeźroczyste, które charakteryzuje „Soczysta” barwa lub ładny połysk. Przedstawiamy tu zatem:
Malachit i Azuryt
To węglany wapnia od najdawniejszych czasów używane zarówno w jubilerstwie jak i do produkcji galanterii kamiennej. Malachit o barwie od jasno – do ciemnozielonej, na przeciętej powierzchni przypominały Grekom fakturę liści malwy (z greckiego malache). Azuryt z kolei przypominał Arabom niebo (arabskie: azzur) Używane do produkcji odpowiednio zielonych i niebieskich pigmentów.
Nefryt i Jadeit
Te dwa bardzo podobne do siebie minerały należą do grupy amfiboli i charakteryzuje je z reguły zielona barwa o różnych odcieniach. Określane mianem żadów. Święte kamienie w tradycji chińskiej.
Lapis Lazuli (Lazuryt)
Lapis lazuli jest skałą zawierającą lazuryt. Kamień o pięknej granatowej barwie. W przeszłości używany do produkcji ultramaryny. Znany od czasów starożytnych. Jeden z ulubionych kamieni Egipcjan. Spotykany jako inkrustracje sarkofagów mumii egipskich. Najlepsze lapis lazuli pochodzą z Afganistanu.
Turkus
Kamień turecki (z francuskiego „turquoise”) ulubiony kamień muzułmanów. Popularny (obok koralu) w Polsce czasów pułkownika Michała Wołodyjowskiego, dzięki kontaktom z Imperium Ottomańskim. Po odkryciu Nowego Świata przez wielu „odkryty” na nowo za sprawą Indian Navajo (na ich terytorium znajdowały się jego bogate wystąpienia), i dla których był szczególnie poszukiwanym amuletem. W Stanach Zjednoczonych popularny wśród „dzieci-kwiatów” w latach 60-tych ubiegłego stulecia.
Rodochrozyt i rodonit
Kamienie o podobnej różowej barwie. Różniące się składem chemicznym (rodochrozyt jest węglanem, a rodonit krzemianem) i twardością. Źródłosłów ich nazw jest jednak podobny. „Rhodon” to po grecku róża.
Hematyt
Jedna z najważniejszych rud żelaza. Wyróżnia ją silny metaliczny połysk. Nazwa od greckiego „haem” – krwisty, ponieważ w stanie sproszkowanym ma taką barwę. Surowiec do produkcji męskiej biżuterii – sygnetów.
